Ei reise på Garden Værøen gjennom fleire hundre år Harald Leite har sendt kart, bilde og historie. Reisa på Garden Værøen er ikkje ferdig enno, og meir vil komme etter kvart. Kartet med oppmerking av bruka og husmannsplasser kan ein få opp i eit eige bilde ved å klikke på dinna teksten her. Eller ein finn kartet nederst på sida her. |
||||||||||||||||||||||||||||
Historikk om utskiftninga på Værøen 1875-78.
Det er fredag 16de Oktober
1874. I eit av dei største husa på Værøen på den tid,på bruk nr. 3.
set Ole Eliassen og forfattar eit brev. Gardbrukarane har vorte einige
om at ordninga med felles utmark må gjerast noko med, og dei har arbeidd
med myndigheitene om å få ei utskiftning i gong. Dei er no på dette
tidspunkt komen so langt at myndigheitene har oppnevnt ein
utskiftningsformann som dei må sende skriftleg søknad til kva dei
ynskjer. Det
er dette brevet Ole Eliassen set og skriv på, og ferdigskrive får det
fylgjande ordlyd: Dessuden er der en Pladsmand Peder Olsen der har Beitingsrett i same Udmark. Endvidere have følgende Personer Havnerett i nysnævnte Udmark, nemlig: Berent Henriksen, Johan Henriksen, Knud Mathiassen, Jonas Thomassen og Knud Hansen Landø samt Ole Olsen Landø. Udskiftningen ønskes paabegyndt jo før jo heller. Askevold, den 16de Oktober 1874. Ærbødigst Ole A. Eliassen Værø."
Vel 8 mnd. seinare
får dei svar ifrå C. U. Nitter med Berammelse:
Vik i
Sogn, 7de juli 1875. C, U. Nitter." |
||||||||||||||||||||||||||||
Klikka du ein gong på bilde so vert da større. Egiljorda kring 1900. Han med ljåen: Bernt Olsen Værøy (Olaberen). På hans venstre side foreldra hans, Ole Eliassen og Petrine Berntsdtr. Værøy. På flankane tenarar, det er litt usikkert kven dette er, men det kan vere ekteparet Didrik Desideriussen Værøy og kona Anne Arnesdtr. Sletteland som var i teneste på garden i den tida. |
||||||||||||||||||||||||||||
Protokollen har eg seinare
makinskrive og den skal finnast på alle gardane på Værlandet. Kart over
endringar og grenser vart og skaffa til protokollane. B : Gerhard Olsen (Hamrajorda) Bruk nr. 5. C : Andreas Berntsen (Hittunsjorda) Bruk nr. 6. D : Johan Henriksen (Søre Myrajorda) Bruk nr. 2. E : Bernt Henriksen (Nordre Myrajorda) Bruk nr. 1.
F : Jens Andreassen (Vikajorda)
Bruk nr. 8. Landøy, som under Utskiftninga utgjorde 3 Husmannsplasser som tidlegare var utskift, vart ikkje teke med i Forretningen (utskiftninga). Kalvøy derimot vart delt på dei tre oppsitjarane i "Nordgaren" D, E, F. Myrvågen vart tildelt Vikajorda (F).
Etter utskiftninga vart det
lettare for unge par å få seg ein plass og etablere seg. Fleire av
tilflyttarane hadde vore med på Boniteringen og vart soleis kjende med
kva som vart lagt ut og til kven. Difor visste dei kven dei skulle gå
til når dei ville ha seg eit jordstykke. Fyrste eller andre året etter kom Knut Larsen Værøy og kona Nille Karine og etablerte seg på Kalvøy. Dei bygsla den nordaustlege parten som var lagt ut under Johan Henriksen (D) I historia om Leiteslekta har eg lagt ut kopi av to bygselsetlar. Dei bygsla desse her nyetablerarane måtte ha var mykje likelydande som bygselpapira på Leite. Sjølv om dei sat på bygsel, så var det skikk og bruk at ungane tok over, eller hadde ein viss rett til å ta over bygslet etter foreldra, dersom dei kunne svare forpliktelsane sine. Sonen til Sivert han Olai Sivertson fekk kjøpe stykket i 1926. I 1901 fekk Knut Larsen kjøpe sin part han hadde bygsla på Kalvøy. Johan Jonasson og kona Rakel overtok Vikajorda sin del av Kalvøy i 1897. Dei flytte dit ifrå Melvær med tre born den yngste Einar var berre tre veker gamal og eldstejenta Anna var nesten sju år. Anna kunne seinare fortelje at ho hugsa den turen med flyttelasset inn frå Melværen, ho hugsa spesielt då dei rodde gjennom Blesundet. Vi veit at mange har hatt hjartebank i Blesundet, når sjøen bryt sundet igjen og ein likevel skal prøve og komme seg igjennom. Det har vel vore litt dramatikk i Blesundet på flytteturen, og slikt hugsar ungane.
Johan fekk kjøpe parten til
Vikajorda i 1901.
Kjelder: |
||||||||||||||||||||||||||||
Klikk ein gong på bilda for å få dei større.
|
||||||||||||||||||||||||||||
Dei fyrste som
bygsla og busette seg i Landøy var Knut Pedersen og Susanne Tomasdtr.
Værøy. Den tredje
familia kom til Landøy ca. 1853 og bygde hus der Hansafloren no står.
Dei bygsla den mellomste delen som låg under Vikajorda (F).
Kjelder: |
||||||||||||||||||||||||||||
Klikk ein gong på bilda for å få dei større. |
||||||||||||||||||||||||||||
«Gjøren» Dei kalte han Gjøren der heime, men egentleg heitte han Georg Kristoffer Martin Ravn, eller Jørgen Ravn, når dei ikkje brukte Gjørennavnet. Han var fødd i 1851 og døydde i 1932. Foreldrene hans budde i Lervåg, og Jørgen var berre liten gut då faren døydde. Mora gifte seg oppatt med ein lærar Systad, og der vart fleire ongar som vart så mykje yngre enn Jørgen. Kor tid han kom og etablerte seg i Nordnessundet på Værøen veit vi ikkje sikkert, men det var der han fyrst etablerte seg med handel. Han hadde egen båt og dreiv fiske i tillegg til handelen. Båten hans som heitte «Ravnkornet» må ha vore større enn ein slagkeiping eller femkeiping og kanskje, som vi veit dei brukte i den tida, det er truleg her snakk om det dei kalla for søring. Drektige båtar mellom 25-30 fot. I eit brev som Henrik Martinussen (Henrik med Vatnet) skriv ifrå Flåvær i 1884 er båten til Jørgen nevnd, brevet lydde soleis: «Flaavær den 17. Februar 1884. Til Kone Petrine A. Værø. Gode Kone og Børn: Jeg maa sende dig en beretning om at vi er alle komne vel hertil. Vi kom hertil paa Fredag og i gaar paa Lørdag var vi i Vaen. Da vi kom saa sent hertil paa Fredag, saa maatte vi vor Baader ligge ulosset og om Morgenen kastet alt vort Tau ind paa Jyttabaaden og saa reiste vi bare paa en Baad, nemlig Ravnkornet, og den fik ligge under Randgaren, vi var 7 Mand, vad Fisket vil bli herefter, er os ubekjendt. Jeg ved ingen Nyhet at berette, vi ere alle med Helsen til Dato. Send det største Brev til Aneberte Landø og det andre til Karine Kalvø. Skriv tilbage naar det gives dere Anledning. Jeg ved ingen anden Nyhed at berette, derfor maa jeg slutte med en Kjærlig Hilsen, min Kjære Kjæreste. Vænskabeligst H. Martinussen Værø.» På «Ravnkornet» er då Jørgen, Henrik, Lars i Landøyna og Knut i Kalvøyna. På Jyttabåten er truleg Gytten og Sivert i Kalvøyna og Ludvik i Hola. Om ikkje Gytten sjølv er med so er bror til Sivert og Ludvik han Peder Johan (Pirre- Johan) med. Det vert då sju mann.Alle desse sju reiste i Vaen og fiska på ein båt. I Ole Eliassen Værøy si notisbok har vi funne dette: Laurdag den 2. Februar 1889 leverer dei på Ravnkornet 30.5 Maal sild a kr. 4.00 i Værøyhamna. Dette viser at Jørgen hadde ein stor god båt. Dette viser at Jørgen tener gode pengar på sjøen, men vi veit at det var som handelsmann at vi kjenner han best. Så er det noko vi ikkje har fått med oss. Kven passa butikken hans når han var borte på fiske? Kunne det vere ho Madsi på Leite? Jørgen var kjærest med henne Madsi. Det er truleg gjennom henne og mora hennar ho Sofie på Leite at han fekk etablere seg i Nordnesholmen. Ho Sofie var i teneste i Vika etter at ho hadde vore ei tid i Hittun. Det var i Vika at han Jonas Tomasson gjekk på friarføter etter Sofie. Ho Sofie og han Matias i Vika og kona Madsi Knutsdtr. Gjelsa var gode vener. Sofie kallte dotter si Madsi oppatt etter ho Madsi i Vika som ho var i teneste hos i 4-5-6 år. Dei har nok gjort ein vri her for at Jørgen, kjæresten hennar Madsi, skulle få leige holmen som låg unda Vikajorda (F). Å få hustomt utan og jobbe for eigaren var eit sjeldent tilfelle. «Gjøren» dreiv fiske og handel noko anna veit vi ikkje. No kan det og vere at Jørgen var kamerat med Vikaguten som budde på Vilnes. Vi veit at son til Matias og Madsi i Vika (F) han Knut Matiasson kjøpte ein gard til son sin Peder Johan inne på Vilnes. Jørgen og Peder Johan voks opp ilag der inne på Atløyna. Kanskje Jørgen allerede hadde papir på hustomt i Nordnesholmen når han kryssa Aldefjorden på veg utover med flyttelasset sitt. Det er ikkje nokon av dei eldre som levde i vår tid som kan hugse huset hans ute i Yste Nordnesholmen. Men far min Tomas Leite visste kor huset ein gong stod, og vi var iland der og fann steinane som huset stod på. Nokre bitar av røde panner frå taket låg i tomta. I ei bukt på nordaustesida av holmen er ei steinfjære, øverst i den fjæra i søre kanten stod huset. Eg hugsar vi fann skjeljar heilt opp til steinane på nordauste hjørne av hustomta, så der hadde sjøen leika seg oppunder golvet under haust- og vinterstormane. Madsi på Leite og Jørgen var kjærestar som tidlegare nevnt. Dei eldre fortalde at dersom båten hennar Madsi låg i Nordnesholmen, då var butikken stengd. No mangla det ikkje på varer i butikken hans Jørgen. Her var mjøl, sukker, sirup, erter, gryn, tobakk og skrå, grønnsåpe, tjære, anglar og forsyn, hampe – og bomulltråd o.s.v. Det vart fortalt at son til Ludvik Knutsen (Ludvik i Hola) han Leonhard også kalla «Resen» kjøpte for til brudlaupsdressen sin ute i Nordnesholmen. Vi veit han gifte seg i 1896 med Rakel Johanne Andreasdtr. Steinsøy. Men so har det skjedd noko der ute i Nordnesholmen, for Jørgen flytta huset og handelen sin i Stroka i Landøyna. Har han vore ute for eit ekstremveir der ute i holmen, har stormen teke huset hans? No leiger han Inste Strokaholmen som og ligg under Vikajorda (F). Han fekk seg ein ny Vikaholme. Om det er veiret som har jagt han inn i smula, eller det er konkurrenten Iver Karlsen som dreiv handel i Værøyhamn, som var for nær, det er vel ingen som veit. Jørgen bygde oppatt huset sitt i Stroka. Der fortsatte han med handelen sin i ein periode, truleg litt fram i det 19 århundre. I Stroka hadde han også god hamn til båten sin, men kanskje det vart altfor roleg, han forlet huset sitt kring 1905 og flytta til Bjørnøyna og starta med handel for tredje gong. Dette veit vi, for ho Madsi kom i Myrvågen og spurde etter skyss, ho skulle på friarføter til han Jørgen ho. Ho fekk også låne båt i Myrvågen og rodde sjølv på Bjørnøyna. Tida og plassen hans ute på Bjørnøyna veit eg ingen ting om. Han skulle omsider flytte innatt til Atløy (Grov Øvre) der han døydde i 1932. Teodor Myrvåg hugsa huset hans i Strokaholmen, det stod i ei vik på nordvestesida der det og er ei lita stø. Det var bygd ei sval til huset. Om denne svala var tilbygd av Peter Elias Knutsen Kalvøy som overtok (kjøpte?) huset etter at Jørgen flytta til Bjørnøyna veit vi ikkje. Peter gifte seg i 1907 med Anne- Berte Ludvikdtr. Værøy. Peter var son av Knut og Karina i Kalvøyna. Vi veit at Knut var med på fiske på båten til Jørgen «Ravnkornet». Johanne eldste dotter til Peter fortalde at ho var ti år då dei flytta inn i Værøyhamna og bygde hus på sjøhustomta som svigerfar til Peter han Ludvik i Hola hadde fått leige av Jens Andreassen på Vikajorda (F). Alle borna til Peter og Anne- Berte er fødde i huset i Strokaholmen. Teodor Myrvåg hugsa at det låg ein liten fin båt der ved huset, han hadde settbord som var malte kvite. Båten skulle vere bygd i Landøyna og kan vere liknande båten til Lars i Landøyna. Denne båten brukte ho Anne-Berte til og komme seg til og frå når Peter var borte på fiske.Var veiret fint rodde dei i Værøyhamna og handla. Teodor var med dei utatt ein gong ho og ungane var eit slikt ærend. Det korta mykje på vegen til Myrvågen for Teodor. So sparde ho og roturen utatt. Johanne fortalde at ho var med mora som lita jente inn på Værlandet. Dei skulle gå med mat og bakelse til han Martinus og Anne i Vika (F). Desse to gamle budde i eit lite hus nord for floren i nordre Vika. Dei var på fleire slike turar. Desse turane med båt inn i Værøyhamna hugsa ho serleg godt. Dei la båten ved «våren» sør for Hittunsbua og so gjekk dei til fots sør i Vika. Det var vanleg på den tid at dei såg til dei eldre med både mat og brendsel. Det var eldreomsorga i dei dagar. Kjelder: Sverre J Landøy Laila Vederhus Teodor Myrvåg Johanne Kristoffersen Tomas Leite Anders Værøy Henrik Leite Ole Eliassen «Notisbok» Bodvar Værøy. Askvoll Bygdebok "Folket" II A og B |
||||||||||||||||||||||||||||
Her på nordvestre sida av Inste Strokeholmen hadde Gjøren hus og handel etter att han flytta frå Nordnesholmen. Huset vart bygd på slutten av 1800-talet og stod der dei fyrste 10-åra inn på 1900 talet. Bilde er teke frå brua over Stroka |
||||||||||||||||||||||||||||
I
brevet som Ole Eliassen skreiv dat. 16De October 1874 vart det søkt om å
få utskift utmarka på Garden Værøen frå Fellesskab.
Gardsbruka fekk kvar sin del av vegen og kloppene å opparbeide og
vedlikehalde: "Hovedveien. Fra Søen ved Havnen oparbeider og
vedligeholder Andreas Berntsen Veien sydover i en Længde af 126 Alen til
en nedsat Sten paa vestlige Side af Veien; Bernt Henriksen herfra 163,5
Alen til en nedsat Sten ligeledes paa Veiens Vestside; Jens Andreassen
herfra 334,5 Alen til en nedsat Sten; Johan Henriksen herfra 200 Alen
til en nedsat Sten; Gerhard Olsen herfra 266 Alen til en nedsat Sten
ovenfor sit Fjøs og Ole Eliassen herfra til Grinden 189 Alen." Den
fyrste vegen på Værlandet var som vi ser gode 800 meter. Det gjekk an
og køyre med hest og kjerre like til den nordre Kloppa, men derifrå og
ned til Meyerbua var det heller tvilsomt. Vegen har her frå Kloppa vorte
omlagd og lagt nordover slik vegen idag ligg, men svinga ned til
sjøbuene mellom Hittunsnøstet og "Berget". Den siste stubben frå
hamna og opp til Hovedvegen vart fiksa og opparbeidd på 1950 talet etter
at Hittunsnøstet vart rive. Sjef for prosjektet var Johan Hittun og
skytebas var Magnus Værøy. Vegen vart døypt for Røyrgata. Tunet til Andreas Berntsen (C) vart flytta og bygd oppatt der Hittunstunet er idag. Naustet nede i Skrøpelestøa vart flytta nord i hamna og oppsett på den tildelte naustplanen til Andreas Berntsen (C). I søre stova på gamle Hittunshuset kan vi sjå tømmeret i veggane frå det fyrste huset deira nord på Egiljorda (A). Det var dette tunet litt nord for gjerde nord- aust for Borgnyhuset som fyrst vart kalla for Hitt Tunet.
| ||||||||||||||||||||||||||||
Kopi frå
Utskiftningsprotokollen om flytting av Hittunhusa. | ||||||||||||||||||||||||||||
Peder som dreiv "Hamrajorda" (B) budde i tunet som låg
vest-sørvest for huset til Agnar Værøy. Denne plassen vart kalla for
Tunet i Sørgarden. | ||||||||||||||||||||||||||||
Kontrakten: Kopi frå Utskiftningsprotokollen viser arbeid og kostnad med desse prosjekta. | ||||||||||||||||||||||||||||
Alle holmar og skjer vart og teke med i Utskiftninga. Men ikkje alle holmar og skjer rundt Værlandet er nemde med navn i Utskiftningsprotokollen. Dei som ikkje er nemde er tekne med soleis: "De
Holmer eller Skjær, som ikke her ere nævnte, eies af den Lodeier, hvis
Eigedom er nærmest beliggende". | ||||||||||||||||||||||||||||
Kopi
frå Utskiftningsprotokollen. | ||||||||||||||||||||||||||||
Ein gong i byrginga av 1900 var det tvist om kven som eigde Håskjeret,
det er skjeret med seglmerke på nordsida av Værlandet. Dette skjeret er
ikkje nevnt med navn i utskiftninga og då vart det spørsmål kven sin
eigedom som låg nærmast her. Dei hevda at nordre Værøyholmen låg
nærmast, men også yste Nordnesholmen var aktuell. Værøyholmen låg under
(D). Nordnesholmen under (F). Avgjerda i saka vart at Nordste neset på
Mårkletten det som vert kalla for "Pernela" (E) hadde rett til
Håskjeret. Lodeigaren på fastlandet gjekk føre dei som eigde holmane som
grensa til Håskjeret. | ||||||||||||||||||||||||||||
Klikk ein gong på kartet for å få da større. |