OM FAMILIEN TIL TOMAS - LEITESLEKTA

Kor tid plassen Leite vart frådelt Myrajorda er uvisst. Det kan vere så langt tilbake som då forfedrane til Tomas bygsla under Svanøygodset den første i 1651. Då var Myrajorda éi jord. Leite kunne då vere ein husmannsplass under denne, men dette er teori.

Det er meir nærliggande å tru at dette skjedde etter at Myrajorda vart delt i bruk 1 og 2 i 1734. Då leigde oldefaren hans Tomas, Rasmus Larsen, bruk 1,som var nordre Myra. Begge døtrene hans, Asseline og Janikke, står oppført som brukarar på garden Værøen i 1760-åra, og det er då truleg at Janikke set på Leite.

Rasmus leigde hos fru Munthe, enkja etter Oberst Gerhard Munthe, som kjøpte garden Værøen 5 gardsbruk på auksjon etter at kongen slo Svanebirket konkurs. Han fekk skøyte frå kongen 19 feb.1728. I 1749 vart Arents eigar og son til Rasmus og odelsgut, Knut Rasmusson, leigde då hos han.

Knut dreiv jorda i berre ni år før han døydde. Då sat systrene hans, Asseline og Jannike, att på garden. Då kan Nils Nilsen ha vore leigar ei stund, men vi veit at Ivar Sørensen var inne ei kort tid som brukar på garden. Deretter kom Anders Desiderius Alden inn frå Alden og tok over. Han hadde først vore gift med Aaseline Larsdotter Hovland frå Folkestad, men då ho døydde i 1762 flytte han inn på garden til Asseline og Janikke. I 1765 gifte Asseline seg med Anders Desiderius. Anders Desiderius hadde ei dotter, Karen, og ein son, Desiderius, frå det første ekteskapet.

Jorda skifte eigar fleire gonger i denne tida. I 1760 Plate Brun. Ved auksjonskøyte 1761 vart Hans Peder Hansen eigar. Han var gjestgjevar i Sauesund og fekk ein gong den attest at han var "et menniske der besidder et meget ondt hjerte". To år måtte Anders forholde seg til denne person, før han selde jorda til J.F. Tuchsen i 1765.

I 1767 gifte Janikke seg med ungkar Josef Knutson. Dei fekk ei dotter, Kirstie, som seinare vart mor til Tomas. I 1769 står Janikke og Josef oppført som brukarar på Garden Værøen. Eg trur det er på denne tida (1767-1769) at plassen Leite vert til, medan Anders Desiderius Alden sit som leigar av Myrajorda under J.F. Tuchsen og er gift med syster til Janikke. Dersom ein har tålmod til å leite i gamle arkiv så kan det finnast dokumentasjon på dette i Statsarkivet i Bergen. Eg har sjølv vore der og funne to av Bygsla på Leite som eg viser til her i denne teksten.

Då Anders Desiderius døydde, gifte Asseline seg den 19. november 1775 med Knudt Larsen Værø. Dei fekk sonen Peder. Faren til Knudt sat då på Hamrajorda. I 1776 kjøpte Mads Pedersen Alden begge Myrajordene på auksjon og Aldeslekta overtok som eigarar. I 1791 døydde faren til Knudt, og Knudt og Asseline flytta difor saman med Peder tilbake til Hamrajorda, medan Desiderius sat som brukar på Myrajorda.

Mads Pedersen døydde i 1792. I skifte etter han i 1794 vart dotter hans, Johanna Madsdotter, ny eigar. Det var skifte etter henne det same året, og då vart det halvbroren Bernt Jensen Alden (Gamle-Berent) som fekk skøyte på nordre Myrajorda. Gamle-Berent var grandonkelen til Desiderius. Slik enda familien til Tomas Hansen sin periode på Myrajorda.

Dottera til Janikke og Josef, Kirstie, gifte seg fredag den 31.mai i 1793 med Hans Hansson Melvær. Han var son til han som dei kalla ”Nordfar-Hans”. Tomas var fødd på seinsommaren same året. Han vart døypt laurdag den 16.august i Korsund. Fadrane hans var Knut Larsen, Mathias Eriksen Melvær, Desiderius Alden, Lisbet Josefsdotter Værøy og Ales Værøen. Desse var venner og slektningar:

Knut var gift med tanta til Kirstie, Asseline Rasmusdotter, dei leigde nordre Myrajorda av Mads Pedersen Alden. Mathias var onkelen til Hans og leigde ”Hittun” av Madam Sem*. Desiderius var son til Anders Desiderius Alden, han tok over nordre Myrajorda etter at Knut Larsen og Asseline flytte til Hamrajorda i 1792. Lisbet var systera til Kirstie. Ales var dottera til Peder Arneson Hillersøy og ho var gift med Peder Iverson Værøy. Han står oppførd som fiskar og husmann i 1801. Far til Peder, Ivar Sørensen, var brukar av Myrajorda i ein overgangsperiode frå Knut Rasmusson døydde til Anders Desiderius Alden overtok.

* Ho var ein av eigarane av jordene på Værøen. Ho vart eineeigar av "Hittunsjorda" og Vikajorda i 1776. Eg trur ho eigde Hittunsjorda like fram til dei fekk kjøpe sjølv i 1807. I 1810 gjekk Vikajorda i arvebrev over til Peder Arentz. Madam Sem er då ute. Eg trur Madam Sem budde i Bergen, men er ikkje sikker.

Mor til Tomas, Kirstie, var gift tre gonger. Vi har nokre haldepunkt for å plassere kor ho budde i desse ekteskapa, men vi har ikkje noko dokumentasjon på kvar Tomas vart fødd. Vi har munnlege overleveringar på at han var fødd på plassen Leite.

I 1797 tok Peder over Hamrajorda. Same året fekk Kirstie sin andre ektemann, Elias Nilsen, bøgsel på Egiljorda. Janikke flytta då inn som kårkone og dermed er begge ”systrene på Myrajorda” flytta frå nordgarden til sørgarden. Om dette vart det sagt: "Ho Kirsti tok pengeskrinet med seg og fòr i sørgarden". Dei hadde ein del midlar på Myrajorda og Leite, så når begge jentene fekk seg ny jord i sørgarden, ville dei ikkje legge noko att på Myrajorda.

Bøgselbrev til Elias

Ut frå skiftet etter Hans Hansson Melvær kan det sjå ut som familien til Tomas alt då var komen på ei større jord enn Leite, men vi ser ikkje kva jord dette er. Vi veit at Matias Eriksen Melvær, onkelen til Hans, kom frå Melvær til Værlandet og leigde ei jord av Madam Sem i 1789, fire år før Tomas var fødd. Kanskje Hans og Kirstie hadde flytta til Egiljorda før Hans omkom?

Egiljorda fekk sidan bruk nr. 3 og Hamrajorda bruk nr. 5.

Skifte etter Hans

Egiljorda kring 1900. Han med ljåen: Bernt Olsen Værøy, på hans venstre side foreldra hans, Ole Eliassen og Petrine Berntsdtr. Værøy. På flankane tenarar, det er litt usikkert kven dette er, men det kan vere ekteparet Didrik Dessideriussen Værøy og kona Anne Marie Arnesdotter Sletteland som var i teneste på garden i den tida.

Tomas budde på Egiljorda til 1812 eller 1813, då flytta han nord att i Nordgarden til Leite. Han var då 18 eller 19 år, og var dermed etablert på Leite før han gifte seg med Helene Sørensdotter Værøy den 16. juni 1822. Helene var oppvaksen på søre Myrajorda bruk nr.2 før den var delt.

Dei fekk ei jente som dei kalla Susanne, den 5.september same året som dei gifta seg. Sidan fekk dei Hans, Jonas, Knut og Pernille (som var tvillingar) og Ane Cecilie.

Hans gifte seg den 18.juni 1854 med Berte Larsdotter Prestegården. Han budde ei stund inne i Folkestad, men drog seinare til Amerika. Jonas gifte seg same året som Hans, den 14. november, med Sofie Olsdotter Natvik, og etablerte seg på Leite saman med Tomas og Helene. Susanne var gift i Landøyna, Knut på Vilnes (Knut i Hågane), Pernille på Steinsøy i Solund og Ane Cecilie på Færøy i Solund.

Knut og Susanne i Landøyna

Levevegen på Leite var fiske og jordbruk. Dei hadde ei jekt dei kalla Leitejekta. Ho var på fire lester, som tilsvarer 4* 12 fisketønner på 115,8 liter kvar. Tomas, Helene, Jonas og Sofie bygde det nye Leitehuset som vart kalla Massihuset. Først bygde Gamle-Tomas den nordre enden, seinare vart huset påbygd søretter.

Vi har ikkje funne bygsel i perioden 1776- 1844 frå Mads Pedersen Alden vart eigar og til Gamle-Berent døydde i 1844, men bygselet som Tomas då måtte få, for å fornye Bygselsetelen på Leite, fann eg i Statsarkivet. Dette fekk han av sonesonen til Gamle-Berent, han Bernt Henriksen. Han Gamle-Berent på Myra, som han seinare vart kalla, var berre femten år og stod som eigar av Myrajorda med formyndar. Han gav då Tomas og Helene retten til Leite så lenge dei levde.

Bygselsetelen som Tomas fekk

Gamle-Berent på Myra med familie: Framme set Berent og Anne

Barn: Fra høgre: Berte- Marie, Ludvig, Engel, Elen, Karen. Eldstesonen Henrik,

er ikkje med på bildet.

Seinare var Jonas og Tomas tilbake på myra og fekk eit fornya Bygsl på Leite for å sikre seg at Jonas og Sofie ikkje måtte forlate jorda når foreldra var ute. Dette fekk dei på det vilkåret at Tomas og Helene skulle få kår hjå dei nye bygslarane, og dermed stod Bernt ved at Tomas og Helene skulle få vere på Leite så lenge dei levde.

Bygselsetelen som Jonas fekk

Bernt hadde gifta seg året før med Anne Larsdotter Smelvær og etablert seg på Nordre Myra. I 1905 vart Leite fråskildt Hovedbruket Gard nr. 60 Bruk nr. 1. Leite vart oppmålt og merkt. Utmarka kalla "Mårkletten" vart tildelt, og "Leiteberget" skulle høyre til Leite som sjøbuplass. Holmane Kjerringa og Grøneskjeret i Sørveret vart tildelt. Skylda på dette vart sett til heile 0,55. "Plassen" Leite var dermed slutt. Den nye garden på Værlandet med eiga utmark, sjøbuplass, og holmar fekk namnet Leite og fekk bruk nr. 13. på Værlandet. Det var sonen hans Bernt, han Engel Andreas Berntsen, som overtok som eigar av Leite ved frådelinga i 1905, og som overtok jorda etter at bygselet til Jonas og Sofie gjekk ut då ho Sofie som sist gjenlevande døydde i 1925.

Jonas gjekk bort alt i 1903, 74 år gamal, medan Sofie vart 99 år.

Sjølv etter at Bygslet var ute i 1925 og dei nye ”myrafolka” tok over, så vart det ikkje på nokon måte sett strek for gardsdrift for Leitefolket. Dei fekk ein god overgong frå jordbruk og fiske til berre fiske. Dei fekk sett opp ein liten flor på Myrajorda sin grunn, sørvest for Hittunsbua. Haugen innanfor floren kalla dei for ”Berget”. Sjøbua fekk dei behalde som si. Dei fekk beiterett for kyr i Alden om sommaren, og av Alden fekk dei også slå gras i Håsteinen. Dei hadde fast slått i Kalvøyna der ute, og ein del både i Gabrieløyna og Andersøyna.

Tømmer frå då den gamle Leite-floren blei riven 1985-86, den var då meir enn 200 år gammal

Aina og Joar Leite

Talet på omfar (antall lag planker) som Aina peiker på her, viser at tømmeret kom frå ein større bygning.

Kilder:

Tomas Leite

Henrik Leite

Laila Vederhus

Sverre J. Landøy

Ane Rolvdotter Landøy

Statsarkivet i Bergen

Askvoll Bygdebok ”Folket” 2B

Askevold-Slægten og nogle i den indgifte Slægter – Genealogiske Optegnelser av Bernt Askevold

Forfattar er Harald Leite, tilrettelagt av Elin Nedrebø