SOGA OM DAVIDNAMNET

 

Den 3.april 1866 ringde klokkene i Vilneskyrkja i Askvoll inn til bryllaup.  David Hansen Strand fekk si Lene Knutsdotter Olset. Han var 24, og ho var 22 år. Ekteskapet skulle ikkje vare lenge, ei heller livet til David. Men den tragiske historia hans skulle sette sterke spor etter seg både i lokalmiljøet og i fjerne stader av verda.

 

Dei to hadde funne kvarandre medan dei var i teneste hos Ole Eliassen som då sat på bruk nummer tre på Værlandet. Dei busette seg i det vesle Vatnahuset, slik det var før det seinare vart påbygd. Det stod i søre Gåsevassbogen og derifrå hadde dei god utsikt over Gåsevatnet og den store Gåsevassholmen - ein ynda hekkeplass for all slags sjøfugl.

 

 

                         

                          

                            Vatnahuset låg nesten heilt til venstre i bildet, rett under Børekletten. Vi skimtar holmen

                             i enden av vatnet midt mellom Børekletten og Mekletten.     

 

              

                          

 

                                                                               Tomta der Vatnahuset låg

Lukka over det gifte livet vart raskt overskugga, for dei kom frå tronge kår og kvar dag var dermed ein kamp for føda. Då måsen, ternene og grågåsa byrja å legge egg ute på holmen, var det for David og Lene ein sjanse til gratis mat som dei ikkje kunne la gå frå seg. Drivne av svolt eller kanskje ungdommeleg overmot, bestemde dei seg den 3. juni for at David skulle komme seg ut på holmen for å hente egg.

Som dei fleste andre på den tida hadde heller ikkje David hatt den luksusen som det var å lære seg å symje, men han meinte at med litt flytehjelp skulle han klare å kome seg det korte stykket bort til holmen. Med ei åre i kvar armhòle la han ut medan Lene stod att på land og såg. 

 

 

                    

                                                                                      Gåsevassholmen

 

Det tok ikkje lange tida før han begynte å få problem med å halde årane på plass på same tid som han skulle ta seg framover, og brått såg Lene at han gjekk under, medan årene låg igjen og flaut. Det var eit skremmande syn for den unge jenta, men ho fekk tak i hjelp, og båt vart henta. Dei fann David, men for seint. Han vart teken i land rett nedanfor Vatnahuset, på neset som seinare vart kalla Davidneset.

                                                  

Denne hendinga gjorde inntrykk på omgangskrinsen hennar Lene, og ein byrja å kalle opp ungane sine etter David. Broren hennar, han ”GamleHansa i Landøyna”, kalla son sin for

David. Han vart fødd året etter ulykka.

 

                                                         

                                                                   ”GamleHansa”

 

Lene og syskenbornet hennar, ho Petrine Abrahamsdotter (”Petrine med Vatna”), var gode venninner, og då Petrine fekk ein son to år etter ulykka, kalla ho han for David Andreas.

 

Lene gifte seg igjen fire år etter ulykka, med Elias Jonasson Sandøy. Dei budde ei tid i Vatnahuset, så flytte dei til Sandøy. Petrine og mannen hennar, Henrik Martinussen, flytte inn i Vatnahuset, og det var dei som sidan bygde på det.

 

                                            

                                                            Vatnahuset etter det var påbygd, illustrasjon frå heftet

                                                           ”Familien sør ved Vatnet”. David og Lene budde i nordre enden,

                                                           lengst vekk. Davidneset til venstre, og Gåsevassholmen midt på vatnet.

 

 

Lene fekk sidan tre ungar, men ho ville ikkje kalle nokon av dei opp etter den fyrste mannen sin. Men medan dei budde på Sandøy kom tragedien inn i livet til Lene på ny:

 

Ho hadde vore med båt i Sørværet og henta skjærelyng til fór saman med Johanna Fedøy og sonen hennar, tolv år gamle Kolbein. (Johanna var òg mor til Johan Larsen, han som kjøpte huset til Kristoffer Hansen Landøy. Han miste kona si - tante Kristine kalla dei henne - etter berre tre års ekteskap.)

 

Johan Tviberg skildrar denne hendinga i ”Erindringar om dauen på sjøen, frå 1868 til 1894”:

 

`Ein dag om vinteren eg og min far og ho Johanne, som vart kona mi seinare, vi loserte i Sandøyna. Eg og Søren var nett kome inn at frå sjøen og opp til Sandøysjøbua, då kom Andreas Melvær og ropa. ”Å Søren, du må ta seksæringen din og ro inn i Olsundet. Der har visst gått gale med nokre kvinnfolk der inne.” ”Gode Gud, bevar oss,” svara han Søren. Og eg var vel ikkje så sein på foten, før eg var komen i båten. Vi vart fire. Søren, Karl, Johanne og eg, vi klemde på og rodde. Då vi vende båten forbi norde Tengla, såg vi ein båt med ein mann i. Han låg og heldt i berget med eine handa og luta ut over ripa, nett som han ville sovne. I det same såg eg to mann som kom berande på eit menneske tvers over neset og gjekk ned til han som låg og heldt berget. Det var Elias i Sandøyna som låg der i ein færing og ville ta det mennesket inn i sin båt. ”Nei,” sa han Søren, ”vi tek henne inn i vår båt, og så skundar vi oss å ro på Kjempeneset med henne, kanskje dikslemennene kan få liv att i henne.” (Dikslemennene var menn som var med på sildesaltinga, dei var framandkarar som hadde kjennskap til gjenoppliving) Der var ikkje fleire å finne i Båtmannsjytten. Berre ein tresko som guten hadde hatt på seg, ikkje anna såg vi.

Det var ho Johanne Fedøy, dei bar henne opp i staua på Kjempeneset og dikslemennene prøvde etter reglane for druknede, men ho døde mellom hendene deira.

Knut i Melvær kom også frå sjøen, han fann Lene i Sandøyna midt i Olssundet, ho var med barn og låg og flaut. Han rodde med ein gong til Melvær med henne og bar henne opp i stova. Ho begynte å gape og geispe, han snakka til henne og sa: ”Vi har berga deg vi, vi har berga deg vi.” Ho kom seg og levde fleire år baketter.

Dei hadde kome frå Sørværet med skjærelyng-byrder, og var komne ganske nær ut under Tengla då båten, ein liten færing, gjekk full. Der ber straumen sør mot vinden, og skravlebrota kunne ikkje den litle båten tåle. To døde. Ein gut var med, han fann dei ikkje att.`

 

Som det går fram av skildringa til Tviberg så overlevde Lene denne hendinga medan dei andre omkom. Men no ville ho minnast den fyrste mannen sin, og kalla barnet i magen som òg overlevde, for David. Sidan busette dei seg på ein part av Fedøy.

 

Som nemnt tidlegare kom Davidnamnet seinare til fjerne stader av verda. Sonen til Petrine, han David Andreas, utvandra til Amerika der han utdanna seg til prest. Sidan reiste han til Kina der han dreiv ein misjonsstasjon utanfor bymuren til Kioshan. Ved gravsteinen hans i Kioshan er reist eit kapell, St.Andrews kapell.

 

                                                       

                                                                   David Andreas Martinson

 

 

 

I Bulandet finst det framleis ein David som skal ha namnet sitt indirekte etter David Hansen Strand, og Davidneset heiter det same den dag i dag, eit tydeleg teikn på at hendinga sette sterke spor i befolkninga.

 

- Denne historia vart fortald av Harald Leite til Arve Uglum i NRK Sogn og Fjordane og vart sendt på radio i serien ”Dramatiske hendingar som etterlet seg namn”.