The angel’s share.

I skotsk whiskyproduksjon finn vi eit begrep som kallast ”the angel’s share”. Det er ikkje noko hokuspokus, det er heilt enkelt det som dunstar vekk under lagring. Dette ser skottane nokså stort på; dei tenkjer som slik at sidan dette svinnet er så godt som uunngåeleg og endar opp i atmosfæren, så har forhåpentlegvis englane litt glede av det. Det er rett og slett deira offer til høgare makter.

I fiskeria finn vi og ein slags ”angel’s share”. Det er alt som går attende til naturen, så som hovud, slog, skadd og øydelagd fisk. Ein del fisk er gjerne halvveges oppeten av lus, og denne går galant over rekka att. Det er ingen grunn til å gjere noko vesen av det. Når Moder Natur allereie har fått i seg halve fisken, så kan ho like godt få resten og. Dei ymse organismane i havets store kretsløp skal ha noko å leve av, dei og.

No er det imidlertid dei som meinar at i framtida må englane klare seg med litt mindre, og ymse forskningsinstitutt få litt meir. Næringsmiddel-, kosmetikk- og legemiddelindustrien spør etter stadig meir av det som englane så langt har hatt tilnærma einerett på. Ting som fram til no har blitt definert som avfall, viser seg å innehalde stoff og enzym som desse bransjane kan gjere seg nytte av. Heilt nytt er dette rett nok ikkje.

Tidlegare skipsreiar Erling Dekke Ness dreiv i si tid stort innanfor kvalfangst. I endetarmsåpningen på dei store spermasettkvalane kunne ein tidvis finne den særs verdifulle substansen ambra. Grunnen til denne noko bakvende plasseringa, var visstnok at ambraen gjorde at sugekoppane på den store blekkspruten som var spermkvalen si hovudføde, ikkje sette seg fast der kvalen neppe var i stand til å tørke seg. I uraffinert form lukta visst ambraen noko aldeles avskyeleg, men den var sterkt ettertrakta som bestanddel i ymse typar kosmetikk. Det måtte sikkert mykje laboratorietekniske finessar til for å forvandle magevendande stank til dyr vellukt, men Dekke Ness skreiv seinare at kvar gong han var i finare selskap og kjende eimen av eksklusiv godlukt, så fekk han lyst til å seie: ”Her luktar det kval-endetarm”.

Eg veit ikkje kor mange tonn potensiell kosmetikk og medisin som passerer gjennom avfallsjaktene på norske fiskebåtar i løpet av eit år. Ein fabrikktrålar hadde nok med god margin heldt Catherine Zeta Jones med hudkrem, mascara og eyeliner i eit heilt år. Mae West hadde kanskje blitt ei litt større utfordring, med sitt skrukkete og fæle oppsyn på eldre dagar, men litt hostesaft og giktsalve kunne det ha blitt ei råd med. Eg kjenner ikkje oppskrifta på Viagra, men vi kunne jo tygge i oss litt innmat av hyse, torsk og sei, gjellene til ei håkjerring og skinnet av tre makrellar, og sjekke effekten saman med kona om kvelden. Klining og denslags måtte rett nok begrensast til eit minimum. Fiskeslog er jo ikkje spesielt veleigna som munnspray.

Men så var det ord og handling, då. Dette med forskning og utvikling av nye produkt med basis i fisk og sjøorganismar, har dessverre ein ting til felles med veret: Alle snakkar om det, men ingen gjer noko med det. ”Ingen” er vel kanskje sterkt sagt, men fine ord og festtaler kurerer ikkje fotsopp, eller gjer Ane Dahl Torp vakrare og ein ølslusk sunnare. Det må nok klingande mynt på bordet.

Det er no eingong slik i vår kapitalistiske verd at første spørsmålet som dukkar opp når noko ekstra skal gjerast, er ”what’s in it for me”? Utan ei rimeleg godtgjersle på førstehand for den ekstra innsatsen som må leggast ned, så er sjansane store for at det fortsatt blir englane som får nyte godt av biprodukta. Vakre og velluktande er dei sikkert frå før, og kombinasjonen av vitaminar frå breiflabbtarmar og eim av god maltwhisky gjev dei både god helse og godt humør. Kanskje dei spelar ”Ro, ro til fiskeskjær” på sekkepipe og. Det kunne blitt ei fin avveksling frå dei evinnelege harpene som vi alle, når tida er inne, kjem til å høyre meir til. Med mindre, sjølvsagt, at ingrediensane til eliksiren som gjev evig liv er å finne i buken på ein skolest.

Med helsing Øystein Sandøy.