Jul for 20 kroner.

Når ein er etablert familiemann med kone og barn, hus og heim, så får ein ofte i desse tider ein hang til sentimental mimring om barndommens julefeiring. Den står i eit heilt eige lys, og let seg dessverre ikkje gjenskape, sjølv om vi kjenner oss att i oppspilte ungar som kastar lange blikk mot gåvehaugen under juletreet.

Mi eiga barndoms jul fann stad i Bulandet på 60-talet. Levestandard og livsvilkår var milevis unna dagens, men i jula syntes vi likevel at vi hadde ALT. Ingenting mangla, takk vere ein far som vakte auga ut or hovudet på sjøen, og ei trygg moderhand som heldt rattet heime. Vi var nærmast lukkeleg uvitande om kva jula kravde av førebuingar; det kom først i seinare år. Men juleribba hang til tørk på loftet, matvarer som tolde lagring var vel i hus, og stove og kjøkken fekk ein omgang med vatn og såpe. Alt i november starta julebaksten, med grådige barnefingrar som mor hadde si fulle hyre med å halde unna peparkakedeiga. Ein herleg eim av sylteflesk, rullepølse og krumkaker fylte huset, og sytte for julestemning i mengder som vi til alders år berre kan fantasere om.

Julehandelen var eit kapitel for seg. Sjølv om A/S Nikøy i Bulandet stort sett hadde det vi trengde i det daglege, så var det unekteleg litt meir schwung over Kløverhuset, Wallendahl og Sundt i Bergen. Brann-supporterane har rett: Bergen var verkeleg byen når julehandelen skulle gjerast unna. Nokre veker før jul vart den tosylindra Brunvoll’en om bord i familiens fiskebåt ”Bulending” starta opp, båten fyltest med folk, og så gjekk ferda til sjølve Soria Moria; eit julegatepryda Bergen. Turen tok sju timar, og vi kom gjerne inn Byfjorden i kveldinga. Til min døyande dag kjem eg til å hugse det glitrande lyshavet frå ein opplyst by som åpenberra seg for store barneauge. Vel komne til kai, så kunne vi stå i timevis på dekk og glo på fantasifulle lysreklamer frå Helly-Hansen og Den Norske Creditbank.

Likviditeten vår var ikkje allverda etter dagens mål (eller overmål). 20 kroner var stort sett det vi hadde å rutte med, men ingen klaga. Midt på 60-talet kunne to knitrande, brune sedlar med bilete av Christian Michelsen på, gjere ein sju-åtteåring nærmast maktgalen. Sprakk budsjettet, så var som regel eit bedande blikk til ein snill bestefar nok til å løyse ein femmar ekstra. Han visste godt at dette var tida for antatt vettuge kjøp til glede for andre, og ikkje hemningslaus fråtsing i snop. Nå ja, ein dropspose sneik vi oss nok til, men det var faktisk større stas å ete frukost i messa om bord dagen etter ankomst. Då vanka det rykande ferske Martens-brød med pålegg som ikkje var kvardagskost heime. Alle gåvene var for lengst planlagde, og vart handla og pakka inn med den pietet som stundas alvor kravde. Presang til foreldre og besteforeldre var som regel eit fellesprosjekt, men sysken og nære syskenbarn skulle sjølvsagt ha sitt. Det var hektiske dagar, og foreldra våre var sikkert trøytte og leie når kvelden kom, men vi ungane fekk aldri nok av butikkane og julegatene, og formeleg drakk alle inntrykk med sansane på vidt gap.

Eit par dagar seinare reiste vi heim att. Båten var lasta med gåver, juletre, og elles alle dei tusen ting som høyrde jula til. Eit av årets desiderte høgdepunkt var over, men enno kunne vi gle oss til sjølve finalen; julafta. Mor var ein kløppar til å ordne og planlegge, så alt tidleg vesle julafta kunne freden senke seg over hus og heim. Forventningane bygde seg opp meir og meir, og på ettermiddagen julafta fyltest huset av den herlege dufta av juleribbe. Far kunne stå over komfyren og sniffe ho i seg som ein kokainslave med abstinens. Mor brukte ikkje å dampe ribbene, ho kokte dei først og deretter ”skjerpa” dei i steikjeomnen. I 6-tida var alt klart, og vi benka oss høgtideleg rundt eit pynta middagsbord. Mor las juleevangeliet, vi song ”Deilig er jorden”, og så var det berre å forsyne seg. Du store tid som det smakte. Enno i dag, 40 år seinare, kan eg kjenne smaken av mor sin kålrabistappe, som var tillaga med den største omhu etter mormor si uslåelege oppskrift. Til drikke fekk vi Solo og heimelaga ripssaft. Øl og akevitt var bannlyst heime, men ingen spurde etter det, og langt mindre sakna det.

Høgdepunktet for oss ungane var sjølvsagt gåvene. Det tok si tid før vi kunne kaste oss over dei. Mor viste ingen nåde, og insisterte på å rydde og vaske opp før dei kunne delast ut. Ho visste godt at då var det ingen mangel på ivrige hender som ville hjelpe til med oppvasken.

Nokre timar seinare var det heile over. Spaninga var utløyst, og store auge saumfor den ufattelege rikdomen som var kome oss i hende. Fargeblyantar, fargebøker, ein knallpistol, ei lommelykt, you name it. Einaste vesle nedturen kom når eg pakka opp gåva frå mormor. Det var ein gjengangar. Lange, kvite underbukser og undertrøye med lange armar og knepping i halsen. Tanken bak var den aller beste, men eg hadde neppe gjort særleg furore på catwalken i Paris iført desse plagga. Gode og varme var dei saktens, og eg hadde heldigvis ikkje lært kva ordet ”sexy” betydde.

Kvit jul og dombjølleklang var stort sett ukjende begrep for oss som budde på ei lita øy langt ute mot havet. Kuling og regn var regelen snarare enn unntaket, men det la ingen dempar på sjølve opplevelsen av barndommens jul. Den var, og vil for all framtid stå som noko heilt unikt. 20 kroner viste seg å vere meir enn nok, og gleda og forventningane kosta ikkje eit einaste øre.

Vazelina Bilopphøggers har rett: Det beste i livet er gratis.