av Rolv Landøy

Noko av det kjekkaste eg veit er å kjenne angen av bjørkelauvet ein doggfrisk mai-morgon.
At inntrykket er så sterkt, skriv seg frå barndomen, det vaks ikkje ei einaste bjørk ute på øya vår.
Men den karakteristiske lukta av bjørka som spratt kom av og til med austavinden inne frå
Dalsfjorden, der liene sto grøne av lauvskog.

Nei, det vaks ikkje lauvtre ute hjå oss, ikkje andre tre heller forresten, for ingen hadde
tid til overs til slike syslar.
Vilkåra var beinharde, eller marginale som vi ville uttrykke oss no i våre dagar.
Alt vi hadde av energi og krefter gjekk med til kampen for levemåten.
Det var alltid ting som skulle gjerast, anten det var noko med fisket, eller det gjaldt jordbruket.
For det var det vi levde av, jordbruk og fiske. Far min ville vel heller seie fiske og jordbruk,
for det var i den rekkefylja han tenkte og arbeidde.
Og vi ungane vart sette til å gjera det vi kunne makte for alderen.
Det starta gjerne med å bere ved og vatn til kjøkenet i 5-6-årsalderen,
og så auka det på etter som vi vaks til.

Mor hadde forresten nokre stikkelsbærtre bakom løa, i ly for nordavinden.
Dei hadde utvikla nåler som ein klunger for å forsvare seg mot angrep, og eg meiner
bestemt at dei hogde til, dersom ein guteneve var for nærgåande.

Men attende til den dagen eg skulle skrive om: Det var den 29. mai 1945, mor sin 53-årsdag.
Heile flåten av fiskebåtar frå Værlandet og Bulandet låg sør i Buefjorden, sør for Værlandet,
og venta på at ein båt skulle dukke opp sør ved Skomakaren.
Og alle båtane, det kunne vel være ein ca. 20 i talet, var pynta med flagg og bjørkegreiner
med nyutsprunge lauv i masta. Nokon hadde vore inne i Dalsfjorden ein plass og fått med
seg heim ein heil skog til å pynte med.

Det var ei fortetta stemning ombord i båtane. Spenning og forventning sprengde på i brystet.
Tida gjekk, vi låg sikkert i fleire timar og venta før bybåten kom, men sjølv om eg berre var ti år,
kan eg ikkje hugse noko til at eg kjeda meg den dagen. Kva var det så vi venta på?
Jau, vi hadde fått beskjed om at tysklandsfangane frå Værlandet og Bulandet var komne til
Bergen via Sverige, og at dei skulle fylje "laksebåten" heim att den dagen.
Og far min og bror min var mellom dei som hadde overlevd, og altså skulle vere med.

Der var det ein båt som bles i luen (luren). Hadde han sett noko?
Jau, så sanneleg, der kom det ein kjend båt gjennom det trange sundet, Skomakaren.
Fleire av båtane fløytte, men enno var avstanden stor, så jubelen kunne ikkje ta skikkeleg laus enno.
Ettersom minuttane og sekundane gjekk, kom båten nærare, og snart var det råd å sjå detaljane.
Der kom det eit par mann ut på dekket, og der kom det fleire, og snart stod dei der alle.
Og no var båtane så nær kvarandre at det var råd å kjenne personane frå kvarandre.
Då kom luane på i alle styrehusa bortover, og jubelropa ljoma over motorduren.

Ein av båtane kom opp på sida av bybåten, og fangen som høyrde til der ombord kom over der
han høyrde til.
Så kom ein annan båt etter, og slik gjekk det vidare til alle var komne ombord i eigne båtar.

Vår båt var ein av dei siste som slapp til i køa, og dei to langvegsfarande kom ombord.
Det var ikkje noko problem å kjenne dei att, dei hadde vore ei tid i Sverige og "feita seg opp",
og eg fann ut at dei hadde ikkje forandra seg.
Men sjølvsagt var det noko uvant, det var lenge sida vi sist såg dei.
Så var det lukta, dei hadde fått nye klær i Sverige, mellom anna ein poplinsfrakk. Den hadde ei
særprega plastlukt, som seinare fekk namnet "svenskelukta."
Men fangane måtte sjå to gonger på oss ungane for å kjenne oss att. Særleg Arnold, eine bror min,
hadde vokse kolossalt på desse tre åra dei hadde vore i fangenskap.

Så bar det heimover i flokk og fylgje. Så skildest båtane, og alle for heim til kvar sin plass.
Heime ved bua vår var fleire naboar samla, det visste kva som var på gang, og ville ynskje dei
to velkomne heim.
Far min var på gråten då han skulle prøve å fortelje litt frå dei tre åra i fangenskap.
Det var nok mangt som var tungt og vanskeleg å setje ord på.
Til vanleg vart eg flau når vaksne folk tok til tårene. Men den dagen høyrde det liksom med,
det var heilt i orden.